De schoonheid van vuil

Tijdens zijn afstudeerproject voor de Fotoacademie wilde Roderik van Nispen het echte Rotterdam laten zien. En waar zie je meer van Rotterdam dan in de haven? Die indrukwekkende plek greep hem vanaf het eerste moment. Zij laat hem, zestien jaar later, nog altijd niet los. “Hier gebeurt altijd wel iets wat een foto de moeite waard maakt.”

Geboren in de Betuwe, maakte Van Nispen pas kennis met Rotterdam tijdens zijn studie Economie. “Ik vond deze stad een verademing. Er heerst een heel andere mentaliteit dan in de Betuwe. Zolang je normaal doet, maakt het niemand uit wát je doet. Niet uit ongeïnteresseerdheid, maar uit respect naar elkaar.” Toen hij zijn studie Economie na een aantal jaren verving door een plek aan de Fotoacademie in Amsterdam, bleef hij wonen in Rotterdam. “Bij de academie vonden ze Amsterdam allemaal het summum, daar werd ik een beetje recalcitrant van. In mijn eindexamenproject wilde ik laten zien hoe Rotterdam was, een echt beeld in plaats van de Amsterdamse opsmuk. In de jaren ‘90 was Rotterdam rauwer en wie Rotterdam zei, zei haven. Daarom begon ik een serie panorama’s van de Rotterdamse haven.”

Onbekend terrein
Tot dat moment was de haven voor Van Nispen niet meer dan een indrukwekkende plek waar je langsreed, maar waarvan je geen idee had wat zich daar afspeelde. “Als je zelf in de stad woont, is de haven onbekend terrein”, meent hij. “Ik denk dat de meeste Rotterdammers geen idee hebben wat er gebeurt als een groot schip binnenkomt in de haven.” Tijdens zijn project raakte hij direct in de ban van het mooie en ruwe van de haven. “Alles is zo enorm, zo groots. Het is fascinerend om te zien wat er op die plek gebeurt. De contrasten in materialen, het werk dat er gebeurt … Er is altijd wel een spel tussen lijnen, materialen of mensen waar je iets mee kunt doen.”

Hartkloppingen
Zijn afstudeerproject bracht hem zijn eerste opdrachten voor havensleep- en bergingsbedrijf Smit. “Dat was heel spannend, want ik had nog steeds geen idee van de haven, zelfs al was ik een paar keer met een schip meegevaren.” De berging van de Zhen Hua 10 bij het strand van Hoek van Holland heeft hij nog scherp op het netvlies. “Daar komen zoveel krachten bij kijken, dat is onbevattelijk. Een klein, stoer sleepbootje dat zo’n enorm schip omhoogtrekt … Waanzinnig mooi om bij te kunnen zijn.” Ook zijn opdrachten voor het loodswezen zorgden voor de nodige hartkloppingen. “Als je elke dag midden op zee op een laddertje aan de buitenkant van een schip omhoogklimt, is dat heel normaal. Maar voor mij was het behoorlijk indrukwekkend om eventjes twintig meter naar boven te klimmen terwijl de zee onder je tekeer gaat. En toch vergeet je dat tijdens het fotograferen ook een beetje. Je moet die foto maken dus dan ga je wel, je bent minder angstig.”

‘Het is behoorlijk indrukwekkend om twintig meter naar boven te klimmen terwijl de zee onder je tekeer gaat’

‘Fotografisch’ geheugen
Van Nispen beleeft al die momenten extra intens door ze op beeld vast te leggen. “Mijn geheugen bestaat grotendeels uit mijn foto’s. Ik onthoud wat ik heb gefotografeerd, daarbuiten heb ik een heel slecht geheugen. Omdat ik vrij rustig fotografeer, kijk ik meer dan mensen die snel beeld schieten. En als je heel rustig kijkt en bedenkt wat er gaat gebeuren, pak je vaak precies het goede moment.” Als documentairefotograaf benadert Van Nispen de havenfotografie hetzelfde als ieder ander project dat hij oppakt. “Ik fotografeer bijvoorbeeld veel marathons,” vertelt hij, “maar ook daar kijk ik eerst voordat ik een foto maak. En ik schiet extreem veel beeld; bijna vijftigduizend beelden van de marathon in Amsterdam. Maar elk beeld heb ik gezien voordat ik hem maakte.”

Goed beeld bestaat uit meerdere lagen, vindt Van Nispen. “Als er links iets gebeurt, moet er rechts ook wel iets gebeuren. Zo moest ik een keer foto’s schieten van een kraan die een tank neerzette. Voor mij is die tank dan niet het belangrijkste. Iedereen ziet wel dat daar een tank staat. De kleinere dingen eromheen zijn veel belangrijker.”

Geen gezeur
Het ongecompliceerde van de mensen in de haven spreekt Van Nispen enorm aan. “Ze zijn ongelooflijk hartelijk en aardig, als het maar even kan, helpen ze je”, zegt hij. “Maar ze zijn ook eerlijk en duidelijk, geven je de vrijheid om je werk te doen zolang je meedraait in het systeem. Aan boord begrijpt de bemanning van een schip heel goed dat ze het samen moeten doen. Je kunt niet als een soort Pasja aan boord gaan zitten en denken dat de rest wel even voor je gaat werken. Iedereen werkt mee en daar is geen gezeur over. Ze verspillen ook geen tijd aan onzinnige dingen, worden niet afgeleid door allerlei randverschijnselen die niet bijdragen aan het resultaat. Ik vind dat heel prettig en mooi om te zien.” Zelf legt Van Nispen ook graag de werkelijkheid vast, zonder poespas. “Ik probeer dingen niet mooier te maken dan ze zijn. Als iemand vies is, dan is hij vies. Dat wil niet zeggen dat iemand smerig is, het is gewoon zoals het is.”

‘In de haven is er altijd wel een spel tussen lijnen, materialen of mensen waar je iets mee kunt doen’

Gelikt
Die niet-lullen-maar-poetsen mentaliteit past hem beter dan de geregisseerde schijnwerkelijkheid die mensen op kantoor volgens Van Nispen het liefst zien. “Ik heb portretten gemaakt voor bijvoorbeeld advocatenkantoren, maar dat is zo’n andere wereld. Alles moest volgens vast stramien en het moet allemaal gelikt zijn. Mensen moeten er, naar hun eigen idee, zo mooi mogelijk opstaan. In de haven vinden ze alles best, zolang je niet in de weg loopt. Als jij ingewikkeld gaat doen, zijn ze snel klaar met je en kun je volgens mij geen mooi beeld meer maken. Dat is zoveel makkelijker en prettiger werken dan gelikte dingen maken.”

Mooi stoffig
Als er iets is wat hij graag nog eens zou fotograferen in de haven, is dat de kolenoverslag. “Dat gaat niet lang meer bestaan”, verklaart hij. Wat hem boeit is het vieze, ongrijpbare van die plek. “Wie daar werkt, moet in de avond ontzettend goor zijn. Ik kan me gewoon niet voorstellen hoe mensen daar kunnen werken.” Het vuil en stof levert in zijn gedachten mooi beeld op. “Ik zie zo’n kolengrijper voor me, die dan kolen grijpt en dat daar stofdeeltjes vanaf komen en dat de zon daar precies doorheen schijnt. Als fotograaf ben je natuurlijk enorm afhankelijk van licht, maar dat zou wel spannend beeld geven.”

Een topdag in de haven gaat voor Van Nispen gepaard met een zacht zonnetje. Verder blijft de haven altijd een spannende plek om te fotograferen, wat zich er ook afspeelt. “Volgens mij heb ik in de haven nog nooit een dag gehad dat ik zonder goede foto’s thuiskwam. De haven blijft een fascinerende plek.”