We zijn heel erg van de haven gaan houden

Flora en fauna in de havens van Rotterdam en Moerdijk. Het lijkt een onmogelijke combinatie, maar niets is minder waar. Willem Berents en Melanie Kutzke maakten er een, naar eigen zeggen, gedramatiseerde natuurfilm van: Wild Port of Europe. Release in de bioscoop: 20 oktober 2022. Tip: kijken!

Een film over de havennatuur: hoe bedenk je zoiets?
Willem: ‘’Rond 2016 waren we betrokken bij een project van Stichting Natuurbeelden en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Daar bouwden ze aan een archief om de Nederlandse natuur zo divers mogelijk in kaart te brengen. Via via werden we uitgenodigd op het terrein van Shell Moerdijk. Dat wordt niks, dachten we. Maar we werden van onze sokken geblazen toen we zagen wat daar rondliep. Patrijzen, vossen, bunzingen, reeën, de grootste kolonie visdieven van Brabant: bizar! Zo werd het idee geboren om een film te maken over de natuur in het haven- en industriegebied van Moerdijk en Rotterdam.’’

Goed plan, maar dan de uitvoering nog…
Melanie: ‘’In 2018 hadden we concreet bepaald dat we de film wilden maken, waarna we contact zochten met allerlei partijen. In Moerdijk hadden we al een voet tussen de deur, maar we wilden de setting van de film een slag groter maken en ook het Rotterdamse havengebied erbij betrekken. Het duurt even voordat je het vertrouwen van de betrokken bedrijven hebt gewonnen. En dat zijn er nogal wat, want in de haven heb je bij elk hekje en loketje weer met een andere partij te maken.’’

“We werden van onze sokken geblazen, toen we zagen wat daar rondliep.”

Schoot het een beetje op met die medewerking?
Willem: ‘’In eerste instantie ontmoetten we wat scepsis. Toen wij duidelijk maakten dat de natuur in de film centraal staat en dat wij geen oordeel vellen, gaf dat genoeg vertrouwen om toch mee te werken.’’ Melanie: ‘’Ze dachten bij het eerste contact misschien weleens dat wij van die milieuactivisten waren, maar wij registreren onbevooroordeeld wat we zien. We combineren het zoet met het zuur in de film en maken de realiteit niet mooier dan het is. We laten een onbekende en voor velen verborgen wereld van natuur zien, verstopt achter hekken waar mensen normaliter niet mogen komen. Maar anders dan in klassieke natuurdocumentaires poetsen wij die andere kant van bijvoorbeeld plastic zwerfafval en verkeersslachtoffers niet weg.’’

Jullie vertellen het verhaal vanuit het perspectief van de dieren. Leg uit?
Willem: ‘’We hebben een aantal hoofdkarakters in de film, zoals de bunzing en de egel. Deze dieren, die in de hectische havengebieden leven, nemen de kijker mee naar mooie, verdrietige en ook grappige momenten in hun bestaan. We zoomen niet uitsluitend in op die natuur, maar laten vooral de samenhang zien met de havengebieden.’’ Melanie: ‘’Het is echt een wereld van uitersten, van contrasten. We hebben heel lieflijke nestscènes van dieren en laten zien dat dat in die grootse, stoere haven gebeurt. Je kunt de hele film lang nergens vergeten dat je in die imposante haven bent, ook al gaat het over dieren.’’

Wat heeft jullie het meest verrast?
Willem: ‘’De rijkdom, het onbevooroordeelde waarmee de natuur zich op de haventerreinen ontwikkelt. Als we mensen vertellen dat onze nieuwe film over de natuur gaat in de grootste haven van Nederland, dan zeggen ze: ‘Natuur… dáár?’ Ja, daar dus. Natuur vindt haar weg, of er nu een groep bomen staat of gebouwen. De flora en fauna passen zich daarop aan. Een van de verhaallijnen in de film is de verandering van het landschap. Dat heeft gevolgen voor de dieren die er leven. De bunzing die wij op de vlakte hebben gevonden, wordt gedwongen te verhuizen omdat die vlakte in gebruik wordt genomen. Is dat positief of niet? Dat laten we aan het publiek.’’

Welke dieren hadden jullie daar totaal niet verwacht?
Melanie: ‘’Wat ons heeft verbaasd in de haven, zijn niet zozeer de specifieke soorten van dieren, maar de biodiversiteit. In Nederland wordt het platteland zo intensief beheerd en bespoten, dat de haventerreinen een toevluchtsoord voor weidevogels als de veldleeuwerik en de kievit zijn geworden.’’ Willem: ‘’In de havens is het concept Tijdelijke Natuur omarmd. Dat is een regeling vanuit de overheid waarmee de natuur een kans krijgt op braakliggende terreinen. Zo zijn de kieviten neergestreken op de leidingstroken; dat zijn kilometerslange stukken grasland. De vogels vinden daar een onbespoten, bloemen- en kruidenrijke weide.’’ Melanie: ‘’Het interessante is dus dat de haven deels ook een kraamkamer kan zijn voor soorten die zich daar goed handhaven. Als die braakliggende terreinen weer bebouwd worden, vestigen deze soorten zich vervolgens in het omliggende land.’’

Jullie brengen dus een optimistische boodschap over met deze film?
Willem: ‘’Wat wij willen laten zien, is dat ook in een industrieel gebied als de haven natuur aanwezig is. En dat we allemaal eens moeten stoppen met de indeling van natuur in hokjes. Die luxe hébben we helemaal niet meer. Het gaat wereldwijd slecht met de natuur, dus laten we in godsnaam vooruitkijken en ook havennatuur weten te waarderen en een beetje te beschermen. We hebben geen boodschap in de zin van: kijk eens wat een imposante havens en hoe goed ze het daar allemaal doen. Nee, we zitten op dat schuurvlak.’’

“We volgen in de film een torenvalk en die maakte een nest in een nis van een container.”

Wat is jullie vooral bijgebleven?
Melanie: ‘’We volgen in de film een torenvalk en die maakte een nest in een nis van een container. Die containers stonden zes hoog in rijen van tien. Op vijf hoog had die torenvalk zich genesteld. We hadden remote camera’s geïnstalleerd rondom het nest, die we op afstand konden uitlezen, maar die torenvalken scheten de camera’s helemaal onder, dus de crew moest af en toe naar boven om de camera’s schoon te maken. Dan werden ze met een hoogwerker op vijftien meter hoogte getild en moesten ze vervolgens zo’n drie meter abseilen om bij de remote camera’s te komen rondom het nest.’’ Willem: ‘’Toen we het nest ontdekten, hebben we dat gemeld bij het betrokken containerbedrijf. Ze hebben toen speciaal voor ons die hele rij containers laten staan. Dat geeft wel aan hoezeer bedrijven met ons mee wilden denken.’’

De natuur heeft jullie ooit samengebracht?
Melanie: ‘’We kwamen elkaar tegen bij een wegrestaurant. Daar stond Willem. Met een stoere camera. Ik fotografeerde in die tijd vooral en we raakten in gesprek. Daarna wisselden we telefoonnummers uit en de rest is geschiedenis. Na dertig jaar in Rotterdam gewoond, gewerkt en geleefd te hebben, vertrok ik naar Limburg. Voor de liefde.’’ Willem: ‘’Naast onze liefde voor elkaar hebben we allebei een grote liefde voor de natuur en voor buiten zijn. Als wij op vakantie gaan, nemen we meestal enorme kisten vol camera’s mee. Werk en privé lopen bij ons volledig door elkaar heen.’’ Melanie: ‘’In de natuur zijn en filmen voelt voor ons niet als werken. We kunnen uren naast een holletje zitten wachten tot een dier naar buiten komt, zonder dat we het gevoel hebben dat we daar al uren zitten.’’

Wat voelen jullie bij de haven?
Melanie: ‘’We zijn heel erg van de haven gaan houden. Snappen nu ook helemaal dat mensen die er werken daar zo trots op zijn. En voelen hun pijn als buitenstaanders niet snappen wat daar zo mooi aan is. We hebben de film aan een aantal mensen in de haven laten zien. ‘Dit is echt’, kregen we als commentaar. En ook: ‘Als je dit ziet, word je nóg trotser op de haven dan je al bent’. Dat is toch het mooiste compliment dat je kunt krijgen.’’