De noorse zeemanskerk: een stukje thuis ver van huis

In Het Park bij de Euromast is het in november ‘s avonds behoorlijk donker. Dat maakt het licht dat door de gebrandschilderde ramen van de Noorse Zeemanskerk valt, des te uitnodigender. Een baken, zo doet het aan. En dat is natuurlijk ook de functie van deze kerk: het bieden van een veilige haven en van een stukje thuis. Vroeger voor Noorse zeelieden ver van huis en nu vooral voor de Noren die in en rond Rotterdam wonen. En wij voeren een ochtend met hen mee!

In de ontmoetingsruimte van de kerk gonst het elke dinsdagavond van de bedrijvigheid. Aan de tafels zitten vrouwen van allerlei leeftijden gezellig met elkaar te kletsen. In het Noors natuurlijk. Al is van ‘stil zitten’ niet echt sprake, want het aantal grijze muizen, piepkleine Noorse wanten en mutsen, kerstmannen en kerstbomen groeit in een rap tempo. Waarom muizen, vraagt u zich af? Muizen komen voor in een aantal Noorse kerstliedjes die iedere Noor kent!

Contrast
Al deze kerstdecoratie is bedoeld voor de jaarlijkse kerstmarkt, die altijd op de tweede donderdag van november van start gaat. Vanaf januari gaan de dames al aan de slag. Het contrast met de stoere zeebonken die hier vroeger rond de tafel zaten, kan waarschijnlijk niet groter zijn. Toch is de functie van deze plek nog wel min of meer hetzelfde: landgenoten ontmoeten, je eigen geloof kunnen beleven en vooral in je eigen taal kunnen praten. “Mijn man werkte vroeger op een kantoortje van de KLM, dat op het Willemsplein zat. Hij regelde de vliegtickets voor zeelieden die naar huis wilden. Ik werkte als stewardess voor Scandinavian Airlines. Ik kwam dus via de liefde in Nederland terecht.”

“Als je naar een ander land gaat, dan moet je wel de taal leren. Dus spreek ik Nederlands en hebben we onze dochters tweetalig opgevoed. Mijn man zat vroeger in scheepsreparaties. Hij inspecteerde de schepen en bepaalde wie dat dan moest repareren. Hij reisde de hele wereld over en ik mocht vaak met hem mee. Eigenlijk was ik van plan om maar een half jaar in Nederland te blijven, maar ja, dat liep een beetje anders; inmiddels woon ik hier al ruim vijftig jaar! Mijn man is op 5 januari van dit jaar overleden, dat maakt het leven wel anders en zwaar. Ik heb heimwee naar Noorwegen, maar mijn dochters en kleinkinderen wonen allemaal hier, dus blijf ik ook hier. Daarom is deze plek zo belangrijk voor mij. Ze mogen de kerk niet van ons afnemen hoor.”

Het begin
De Noorse Zeemanskerk stamt officieel uit 1888. Al was er toen nog niet echt een kerkgebouw, maar kwamen bezoekers samen in een lokaal aan de Leuvehaven, middenin het havenkwartier. De kerk werd druk bezocht en dat was vooral te danken aan dominee N.C. Christie. Hij maakte elke avond een rondgang langs de kaden en over de Schiedamsedijk om zeelui van de straat en uit de kroeg naar ‘zijn kerk’ te verwijzen. Later verhuisde de kerk naar een groter gebouw aan de Boompjes, maar dit pand bleek al snel te bouwvallig en dus werd naar een nieuwe locatie gezocht.

“Vroeger kwamen hier veel zeelieden die op de schepen werkten. Maar dat is nu niet meer zo. Schepen blijven maar kort in de haven liggen en de zeelieden komen niet meer aan de wal. Onze dominee of één van de diakenen gaan wel bij schepen met een Noorse bemanning op bezoek. Niet met de bijbel in de hand hoor, maar vooral voor een praatje.”

“Onze jaarlijkse kerstmarkt wordt heel druk bezocht. Er komen in die vier dagen tijd wel vier- tot vijfduizend bezoekers. Ze kunnen van alles kopen, de kerstdecoraties die wij maken, maar ook typische Noorse producten, zoals smorbrod. De opbrengst van de kerstmarkt is voor het onderhoud van de kerk.” 

170 meter verderop 
Predikant Saxe liet destijds zijn oog vallen op Het Park. Na heel wat gesteggel kreeg hij uiteindelijk toestemming om op de door hem gekozen plek een kerk te bouwen. Dit kerkgebouw in typisch 17e-eeuws Noorse bouwstijl kon worden gerealiseerd dankzij talrijke giften, waaronder een ruime bijdrage van de Noorse Koning Haakon VII. De kerk opende op 26 juli 1914 officieel haar deuren. Leuk detail: het gebouw stond toen nog 170 meter verderop. In 1937 moest de kerk namelijk wijken vanwege de in aanbouw zijnde Maastunnel. ‘Dat laten we niet gebeuren’, dachten de Noren en zij ‘verrolden’ het complete gebouw tot de plek waar het nu staat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd op 3 oktober 1941 het woonhuis beschadigd door een Britse brandbom, maar gelukkig bleef de kerk ongedeerd.

“Elke zondag wordt er nog een dienst gehouden in de kerk. Ons geloof is Luthers-Protestants en dat is het beste te vergelijken met de Nederlands Hervormde kerk. Het aantal bezoekers is wel gedaald, meestal zijn er maar zo’n twintig à dertig mensen die de dienst bijwonen. Terwijl er toch ruim zeshonderd Noren in Rotterdam of in de directe omgeving van de stad wonen.” 

Rijksmonument
De Noorse Zeemanskerk kent dus een bewogen verleden. Inmiddels is het Nederlands grootste houten bouwwerk dat nog in gebruik is en heeft het de status van Rijksmonument. Overigens zijn de Noren niet uniek met een zeemanskerk in de Rotterdamse haven; ook de Denen, Finnen en Zweden hebben een eigen zeemanskerk. Helaas werd onlangs bekend dat het gebouw van de Zweedse Zeemanskerk verkocht gaat worden wegens te lage bezoekersaantallen.

“Ook onze nationale feestdag op 17 mei vieren we groots in deze kerk. Dan is er ook een optocht door het park en de ambassadeur houdt een toespraak.” “Mijn vader kwam hier in 1950 naar toe als ship handler. Mijn moeder had toen al twee kinderen, maar ik ben hier geboren. Mijn vader wilde wel graag terug naar Noorwegen, maar dat wilde mijn moeder niet, vooral vanwege ons. Wij waren hier toen al zo gesetteld.”

Akoestiek
Door de bijzondere vorm is het kerkgebouw qua akoestiek fantastisch. Dat vinden ook twee studenten van het conservatorium die bijna dagelijks in de kerkruimte mogen repeteren. Ook voor hen is de kerk een thuis, want ze wonen in één van de zes studentenkamers die bovenin het kerkgebouw gevestigd zijn.

“Het verschil tussen Nederland en Noorwegen? In Noorwegen is de natuur veel mooier en de verschillende seizoenen zijn daar veel duidelijker. Natuurlijk is Nederland ook mooi, maar in Noorwegen vind je rust en stilte. Dat heb je hier niet. Ga je in Nederland naar een bos, dan hoor je altijd het verkeer op de achtergrond, bij ons hoor je helemaal niks.”

“Oslo? Nee, daar ga ik niet heen! Ik kom oorspronkelijk uit Bergen. En tussen die twee steden speelt dezelfde rivaliteit als tussen Rotterdam en Amsterdam.”

“In de kerk worden regelmatig huwelijken gesloten. En nee, niet alleen tussen Noren, pas trouwde hier nog een man uit Finland met een Chinese vrouw.”

Muurschilderingen
De kerk zelf is helemaal van hout en werd ooit als een soort bouwpakket naar Rotterdam gebracht, waarna Rotterdamse timmerlieden het gebouw in elkaar hebben gezet. Het plafond van de kerk is voorzien van kleurrijke muurschilderingen van de hand van de Noorse schilder Domenico Erdmann. Hij schilderde direct op het hout en liet geen plekje onbedekt. Naast vogels, bloemen en planten verbeeldde hij ook Christus met zijn elf discipelen. Geen Judas dus, want voor een verrader was geen plaats… Een leuk detail is dat Domenico vrienden en bekenden model liet staan voor de discipelen. Zo kreeg apostel Thaddeus het gezicht van dominee Saxe en vertoont Fillipus sterke gelijkenis met mevrouw Saxe. Mattheus lijkt op de Rotterdamse burgervader Zimmerman, die destijds de bouwgrond voor de kerk beschikbaar stelde. En Domenico zelf? Die is terug te vinden in de discipel Tomas.