HET STUUR STEVIG IN HANDEN

Het Loodswezen houdt het stuur stevig in handen als het gaat om de veilige afhandeling van scheepvaartverkeer in onze drukke havens. Ondanks een steeds krappere arbeidsmarkt blijft de vraag naar goed opgeleide loodsen groot. Het opleiden van nieuwe loodsen is geen gemakkelijke taak, maar het Loodswezen gaat die uitdaging met volle overtuiging aan. “Dit is het mooiste vak ter wereld voor zeevarenden,” zegt Freek van der Borch van Verwolde, coördinator opleidingen en trainingen. Aankomend loods Bart van Kessel staat op het punt zijn diploma te halen. 

Bij binnenkomst in het lichte en open kantoor van het Loodswezen in Europoort schudden we Bart en Freek de hand. Twee mannen, één gedeelde passie: de zee en het loodswerk. Bart is volop bezig met zijn opleiding tot loods. “Ik ben niet iemand die van jongs af aan al wist dat hij loods wilde worden”, geeft hij eerlijk toe terwijl we naar een rustige ruimte lopen voor ons gesprek. Opgroeiend in Veenendaal, ver van het zoute water, was het altijd de techniek die hem fascineerde. Maar wat hij daar precies mee wilde doen? Dat wist hij lange tijd niet. 

Pas later, onder invloed van zijn vader, die een maritieme achtergrond had, kwam Bart op de zeevaartschool terecht. “Dat bleek helemaal mijn ding te zijn”, vertelt hij met een glimlach. “Tijdens een stage aan boord van een schip kwam ik voor het eerst in aanraking met het werk van loodsen. Ik zag hoe serieus ze werden genomen en dat maakte indruk op me.” Na zijn mbo ging hij verder met een hbo-opleiding en ging aan de slag bij de tenderdienst van het Loodswezen, waar hij de loodsen naar de schepen bracht. “Mijn werk was klaar zodra de loods de loodsladder opging. Wat er daarna gebeurde, was voor mij pure abracadabra, maar het trok me enorm aan.

Eén plus één werd al snel twee: Bart besloot zich aan te melden voor de opleiding tot registerloods. “Het voelde als een logische stap”, zegt hij vastberaden, “en sindsdien ben ik volledig gefocust op dit vak. 

Een veeleisend proces
Met een kop koffie in de hand vertelt Freek, die inmiddels is aangeschoven, ons eerlijk over de uitdaging om nieuwe loodsen te werven: “In de hele haven is het lastig om goed opgeleide mensen te vinden en dat geldt ook voor ons. 

We gebruiken social media en richten ons op middelbare scholieren om ze warm te maken voor een carrière op zee.” Maar hij is duidelijk: loods word je niet zomaar. “Het is een vak met enorme verantwoordelijkheid. Je moet niet alleen een hogere zeevaartschool of een hbo-opleiding hebben afgerond en werkervaring op een zeeschip hebben, want daarna wacht je nog de intensieve opleiding tot registerloods.

Bart haakt in: “We zijn in januari begonnen met het centrale deel van de opleiding, samen met studentloodsen uit andere regio’s. Tijdens deze fase frissen we onze nautische basiskennis op en leren we het manoeuvreren met het opleidingsschip. Daarna volgt de specialisatie in de regio waar we loods worden.” 

Een loods moet niet alleen stressbestendig en analytisch zijn, maar ook zelfstandig én in teamverband kunnen werken. Bovendien moet je de haven op je duimpje kennen. “Je moet echt gedetailleerde kennis hebben,” benadrukt Bart. “Je moet weten waar alle havens zijn, de dieptes, de geulen, de bedrijven… En vaak zelfs de namen van bedrijven die al jaren verdwenen zijn, want sommige schippers gebruiken die namen nog steeds.” 

Mensenwerk in de praktijk
Freek, die naast loods ook de opleidingen in zijn regio coördineert, legt het scherp uit: “De centrale fase van de opleiding draait om het opfrissen en verdiepen van je kennis. Loodsenwerk is mensenwerk, maar om het goed te doen, heb je niet alleen mensenkennis nodig, maar ook feitenkennis, inzicht en het vermogen om een schip nauwkeurig te sturen.

De praktijkgerichtheid van de opleiding zorgt ervoor dat theorie direct in de praktijk wordt gebracht. Bart herinnert zich zijn eerste keer in de haven van Moerdijk nog goed: “Het was de eerste keer dat ik er echt was, maar door alles wat ik had geleerd, voelde het alsof ik de plek al kende. Dat geeft een flinke dosis zelfvertrouwen.

Op de vraag wat hem het meeste aanspreekt in het loodswerk, hoeft hij niet lang na te denken. “Op zee ben je vaak lange tijd onderweg, en als de automatische piloot eenmaal aanstaat, volg je dagenlang dezelfde koers. De echte actie zit in het vertrek en de aankomst – daar moet je scherp zijn: met het manoeuvreren, de wind, bochten en ander verkeer. Als loods zit ik precies in dat spannende stuk van de reis, waar je echt aan de bak moet. Het samenwerken met mensen van over de hele wereld, op allerlei soorten schepen, maakt het extra boeiend.” Freek knikt instemmend en voegt lachend toe: “En het mooiste is, als loods krijg je die spanning zonder weken van huis te zijn. Je doet wat je het liefste doet, maar slaapt gewoon thuis. Eigenlijk ben je een zeeman, maar dan vanuit huis.

De eigenschappen van een vakman
Als de vraag op tafel komt wat je een goede loods maakt, neemt Freek even de tijd om na te denken. “Je moet kunnen handelen”, zegt hij dan vastberaden. “Op zee leer je snel om zelfstandig problemen op te lossen, zonder hulp van een dokter of monteur. Die zelfstandigheid is cruciaal voor een loods. Het is een solistisch beroep: je moet kunnen multitasken, snel de situatie overzien en meteen handelen. En bovenal moet je betrouwbaar zijn. Dat kun je niet leren; dat zit in je. Bij de selectie letten we daar dan ook scherp op. Daarnaast moet je er echt voor openstaan om dit vak te leren.” Bart haakt direct in: “Die strenge selectie zorgt ervoor dat iedereen die hier binnenkomt enorm gemotiveerd is. 

Veel mensen hebben hun baan opgegeven om deze kans te grijpen. Ze hebben een gezin, een hypotheek… De financiële verplichtingen zijn groot, dus iedereen zit er volledig in. Dat maakt het zo leuk; we zitten allemaal op dezelfde golflengte en zijn supergedreven. En het helpt enorm dat we les krijgen van mensen die zelf het vak hebben uitgeoefend. Ze weten precies waar ze het over hebben.

Freek leunt wat achterover in zijn stoel, terwijl hij met zijn vingers op tafel trommelt. “Ja, dat is het mooie”, zegt hij. “Je hebt hier een groep mensen die er helemaal voor gaat. Die drive voel je in de lessen. Ze zijn hongerig om alles op te zuigen. Die motivatie zorgt ervoor dat ze niet alleen de kennis willen hebben, maar ook echt gaan begrijpen wat het betekent om loods te zijn.” 

Onvergetelijke herinneringen
Inmiddels zijn we wel benieuwd naar de momenten die Bart het meest zijn bijgebleven. Hij lacht kort en denkt even na. “De mooiste momenten tot nu toe? Heb je even?”, zegt hij met een knipoog, maar zijn toon wordt al snel serieuzer. 

De eerste keer dat ik de loodsladder beklom, dat was echt kicken. Dat moment vergeet je gewoon niet. Langs de huid van een gigantisch schip omhoog klimmen en dan op het dek staan – dat is iedere keer weer iets speciaals. En eigenlijk is elke reis weer een avontuur. Neem mijn eerste tocht naar de Botlek – wauw! Dan zie je loodsen die hier al vijftien jaar werken en zonder blikken of blozen op een schip van 150 meter stappen alsof het de normaalste zaak van de wereld is. En daar sta ik dan, vol adrenaline en met duizend vragen.

Hij pauzeert even, alsof hij nog iets kwijt wil. “Wat mensen zich misschien niet voorstellen, is dat het werk vaak minder strak en gereguleerd is dan je zou denken. Het is niet zoals je op Discovery ziet, van die ‘aviation-style’ protocollen. 

In de praktijk belt een loods soms gewoon even met een collega of iemand in de haven om snel iets af te stemmen. De menselijke factor is veel groter dan je zou verwachten. Voor een buitenstaander lijkt het misschien chaotisch, maar iedereen weet precies wat er gebeurt en hoe het opgelost moet worden.” 

Freek leunt iets naar voren en pakt het verhaal op. “En dat is precies wat ik zojuist bedoelde. Het mag dan soms chaotisch ogen, maar het draait volledig om precisie en teamwork. Zonder die samenwerking zouden de havens nooit zo soepel blijven draaien.

Eigenlijk is elke reis een avontuur.
Bart staat over twee weken voor zijn tentamens. “Die gaan echt over van alles”, zegt hij. “Van de topografie van het hele vaargebied tot lokale wet- en regelgeving en communicatie. Tijdens de introductie werd al gezegd: ‘Dit wordt leuk, leerzaam, maar ook intensief en zwaar.’ Nou, dat klopte precies. Maar je weet waar je het voor doet en je ziet de eindstreep steeds dichterbij komen.” 

Freek vult meteen aan: “Als je goed kunt plannen, is het allemaal prima te doen. Het is een investering in je toekomst, en ik ben echt trots op alle studenten. Zij zijn de toekomst van onze organisatie. En als het even moeilijk wordt, staan we natuurlijk voor ze klaar. We doen dit samen.” 

Wanneer de opleiding succesvol is afgerond, volgt de officiële beëdiging. Freek grijnst en knipoogt: “Dat is echt een bijzonder moment. Je wordt ingeschreven in het loodsenregister en daarna vieren we het met een borrel, samen met familie en vrienden. Dat is de kroon op al het harde werk. En vanaf dat moment zijn we allemaal collega’s, gelijkwaardig, klaar om samen aan de slag te gaan.” 

 Toelating tot de opleiding tot registerloods vereist minimaal een hbo-diploma en de vaarbevoegdheid ‘chief mate all ships’. Deze bevoegdheid behaal je na een mbo- of hbo-opleiding tot maritiem officier, gevolgd door enkele jaren ervaring op zee. Voor 

mbo-zeevarenden die op hbo-niveau functioneren, is er een nieuwe instroomroute in ontwikkeling: een deeltijd schakelprogramma van een jaar. Dit programma biedt hen de kans om zonder hbo-diploma in te stromen in de loodsenopleiding, die op masterniveau wordt gegeven en geregistreerd is bij DUO. Hiervoor is nog een wijziging van een ministerieel besluit nodig, waar nu aan wordt gewerkt. 

Freek legt uit: “Dit schakelprogramma is een belangrijke stap om de instroom te vergroten. We zien veel talentvolle zeevarenden met mbo-achtergrond die op hbo-niveau werken en denken. Dit geeft hen de kans om verder te groeien zonder de volledige hbo-route te hoeven volgen.”