EEN MISSIE ZONDER COMPROMIS

De binnenvaartsector staat op een keerpunt. Al decennia varen vrachtschepen op dieselmotoren, maar die tijd lijkt voorbij. Slimme innovaties, zoals verwisselbare batterijcontainers – de ZESpacks! – maken een emissievrije toekomst niet alleen haalbaar, maar ook schaalbaar. De technologie is er, de eerste schepen varen al en de ambities reiken ver. Met pioniers zoals Nedcargo, Zero Emission Services (ZES) en de Inland Terminals Group (ITG) wordt koers gezet naar een schonere, duurzame binnenvaart. Maar deze transitie vraagt meer dan techniek alleen: samenwerking is de sleutel.

Op de dag van het interview ligt het Groothandelsgebouw gehuld in een dikke mist, maar binnen bruist het van de activiteit. Dit iconische gebouw, ooit het logistieke kloppende hart van de Rotterdamse wederopbouw, ademt nog altijd de geest van handel en innovatie. Dankzij de strategische ligging bij het Centraal Station en de belangrijkste verkeersaders van Rotterdam, fungeerde het jarenlang als schakel voor de snelle distributie van goederen vanuit de haven. Tegenwoordig huisvest het Groothandelsgebouw meer dan 450 bedrijven, van technologie en dienstverlening tot duurzaamheid en creatieve industrie. Hier werken Nedcargo, ZES en ITG aan baanbrekende innovaties die de binnenvaart dichter bij een emissievrije toekomst brengen.

Voor Michael Beemer, directeur van ZES, voelt de plek bijzonder. “Het Groothandelsgebouw ademt geschiedenis, maar het straalt ook vooruitgang uit. Het is inspirerend om hier te werken aan een nieuwe fase voor de binnenvaart.”

Een missie zonder compromis

Voor Marnix Vos, projectmanager bij Nedcargo, is de ambitie glashelder: “We willen tegen 2050 volledig emissievrij opereren.” Vos, die zelf opgroeide in eenschippersfamilie, kent de binnenvaart van binnenuit. “Mijn ouders waren schippers. Zij gingen aan wal toen ik werd geboren. Toch bleef het water hen trekken.” Nu woont hij in Zwijndrecht en heeft hij regelmatig uitzicht op de schepen die daar dagelijks passeren. Lachend: “Ik werkte ooit met veel plezier bij een bunkerstation. Fossiele brandstoffen, ja. Dat durf ik nu bijna niet meer te zeggen.” Want zijn missie is bloedserieus. “We kunnen niet blijven vasthouden aan oude gewoonten”, stelt hij. “De sector heeft bewezen zich te kunnen aanpassen. Nu moeten we verder.” Die drive deelt hij met ZES. Hun ZESpacks bieden een schaalbare, praktische oplossing voor emissieloos varen. Beemer: “Onze missie? De binnenvaart volledig elektrificeren!”

De kracht van technologie

Laten we eerst even teruggaan naar het begin. Na de succesvolle lancering van de Alphenaar in 2021, zette ZES een volgende stap in het opschalen van het scheepsportfolio met Project Zero.0. Dit ambitieuze project, waarin innovatie en samenwerking centraal staan, richt zich op de elektrificatie van cruciale vaarcorridors in Nederland. Als gezamenlijk initiatief van Nedcargo, ZES en ITG, bundelen de betrokken partijen hun krachten om een duurzame toekomst voor de binnenvaart te realiseren. De Alphenaar, het eerste elektrische binnenvaartschip, ontwikkeld in samenwerking met onder andere Heineken, vervoert emissievrij containers met bier tussen de brouwerij in Zoeterwoude en de haven van Rotterdam. De route is kort, de impact groot. Heineken speelt al jaren een actieve rol in het verduurzamen van zijn logistieke keten en was een belangrijke katalysator voor dit project. ‘De Alphenaar was voor ons een gamechanger,’ zegt Beemer. ‘Het liet zien dat elektrisch varen niet alleen technisch haalbaar is, maar ook economisch levensvatbaar kan worden. Dat heeft ons de basis gegeven om verder te schalen.

Toch maakte de Alphenaar ook duidelijk waar de uitdagingen lagen. Hoewel elektrisch varen mogelijk is, bracht het nieuwe vragen met zich mee: hoe zorg je voor voldoende infrastructuur en opschaling? En hoe maak je een sluitende businesscase?

De volgende stap was de Den Bosch Max Groen, een containerschip dat een nieuwe standaard zette. Het schip, gebouwd in 2021, vaart vanaf het begin elektrisch, maar waar de elektriciteit voorheen door dieselgeneratoren werd opgewekt, kan dit nu volledig emissieloos dankzij de integratie van de nieuwe generatie ZESpacks. Met meer capaciteit en een nieuwe manier van aansluiten middels de MCS stekker. Het resultaat? Een enorme vermindering van de uitstoot: honderden tonnen CO2 per jaar minder en aanzienlijk minder fijnstof en stikstofoxiden.

De sleutel tot dit succes ligt dus in de ZESpacks. De ZESpacks, die worden geladen op strategische locaties zoals Alblasserdam, Den Bosch en Alphen a/d Rijn, zijn een cruciaal onderdeel van deze transitie. Binnen drie uur zijn de batterijen volledig opgeladen, waarna ze direct verwisseld kunnen worden. Hierdoor hoeven schepen nauwelijks te wachten en blijven vaarschema’s efficiënt. “We hebben ervoor gekozen om het systeem zo flexibel mogelijk te maken,” legt Beemer uit. “Met onze mobiele batterijcontainers hoeven schippers hun routes niet aan te passen noch hun operatie te onderbreken om te laden. Dat maakt het aantrekkelijker voor de sector om te kiezen voor deze oplossing en over te stappen naar elektrisch varen.”

Teamwork en lef

ZES kreeg een stevige steun in de rug vanuit de publieke sector. Het Nationaal Groeifonds kende maar liefst 50 miljoen euro toe aan de sector, waarvan 15 miljoen specifiek bestemd is voor de binnenvaart. Het resterende bedrag wordt ingezet voor de verdere ontwikkeling van ZES. Hiermee worden ambitieuze doelen mogelijk gemaakt: streven is tegen eind 2027 50 ZESpacks beschikbaar te hebben, 14 laadstations en 30 schepen volledig geelectrificeerd. Deze investering was niet alleen een financiële impuls voor de sector, maar ook een erkenning van de potentie van de technologie. Toch is brede adoptie nog niet vanzelfsprekend. “Zonder deze steun hadden we nooit zo snel kunnen opschalen”, zegt Beemer. “Maar geld alleen lost het probleem niet op. Wat we nodig hebben, is een sector die samenwerkt en bereid is om risico’s te nemen. Dit is geen revolutie die je alleen kunt realiseren.”

Samenwerking is dan ook essentieel. ITG speelt hierin een sleutelrol met hun netwerk van inland terminals. Door laadstations strategisch te positioneren, bouwt ZES samen met haar partners aan een netwerk dat emissieloos varen mogelijk maakt. Denk aan terminals als groene knooppunten waar schepen niet alleen aanmeren, maar ook opladen.

Een van de grootste hindernissen blijft financiering – en daarmee het sluitend krijgen van de businesscase. Fossiele brandstoffen zoals scheepsdiesel zijn vrijgesteld van accijns, terwijl groene energie juist zwaar wordt belast. Het resultaat? Elektrisch varen is duurder dan vervuilend varen. “Het is frustrerend dat in dit specifieke geval duurzame oplossingen financieel zwaarder worden belast dan vervuilende alternatieven,” zegt Beemer met zichtbare frustratie. “We betalen energiebelasting om schoon te varen, terwijl diesel – dat al 150 jaar belastingvrij is – gewoon goedkoop blijft. Hoe kun je dan verwachten dat schippers de overstap maken?” Dit ongelijke speelveld ontmoedigt schippers om te investeren in elektrische schepen, ondanks de langetermijnvoordelen. Vos benadrukt: “Dit is geen kwestie van onwil vanuit de sector. Het probleem ligt in het systeem. We hebben politiek lef nodig om dit recht te trekken – bijvoorbeeld door accijnzen op fossiele brandstoffen te verhogen of groene energie goedkoper te maken.”

Bewustwording en maatschappelijke impact

Naast financiële obstakels is er een gebrek aan bewustwording binnen de sector. Veel schippers en logistieke bedrijven zien nog niet in wat elektrificatie hen kan brengen. Projecten zoals de Alphenaar en de Den Bosch Max Groen laten echter zien dat verduurzaming niet alleen noodzakelijk, maar ook haalbaar en uiteindelijk ook kostenefficiënt is. “De Alphenaar heeft laten zien dat elektrisch varen werkt”, zegt Beemer. “Het is geen experiment meer, het is een bewezen concept. Hoe meer schepen volgen, hoe sneller de kosten dalen en hoe aantrekkelijker het wordt voor anderen.”

Energiehubs spelen ook een grote rol in deze bewustwording. “Als schippers zien dat ze eenvoudig kunnen wisselen zonder hun schema’s om te gooien, wordt de drempel veel lager”, legt Vos uit. “Het draait om gemak. We willen laten zien dat emissievrij varen niet ingewikkeld is, maar juist een logische volgende stap.” De voordelen van elektrisch varen reiken verder dan de scheepvaart.

Elk schip dat overstapt op elektrische aandrijving vermindert de CO2-uitstoot met honderden tonnen per jaar. Maar dat is nog maar het begin. “De luchtkwaliteit langs drukke vaarwegen verbetert enorm”, zegt Vos. “Minder fijnstof, minder stikstofoxiden, nauwelijks geluidsoverlast – vooral in steden is dat een enorme winst. We praten hier niet alleen over emissievrije schepen, maar over schonere lucht voor iedereen die langs die waterwegen woont.”

De toekomst is elektrisch

Met projecten zoals de Den Bosch Max Groen bewijzen Nedcargo, ZES, ITG en hun partners dat de binnenvaart klaar is voor een emissievrije toekomst. De technologie is er, de voordelen zijn duidelijk en de eerste successen zijn geboekt. Maar er is nog een lange weg te gaan.“Dit is meer dan een technische innovatie”, besluit Vos. “Het is een transitie die de toekomst van de logistiek bepaalt. Dit verandert niet alleen de manier waarop we varen, maar ook hoe we nadenken over duurzaamheid, samenwerking en economische groei.” Met vijf nieuwe laadstations op de planning en tien goedgekeurde scheepssubsidie aanvragen vorig jaar ligt de koers vast. Beemer roept marktpartijen op om zich aan te sluiten: “We kunnen dit niet alleen. Maar als we samenwerken, kunnen we een toekomst bouwen waarin de binnenvaart niet alleen emissievrij is, maar ook sterker en efficienter.”