Rotterdamse reis door de tijd

Het Maritiem Museum opende op 14 december 2022 de nieuwe tentoonstelling ‘Bestemming Havenstad’. De tentoonstelling is een fictieve metroreis door Rotterdam langs acht toonaangevende stations. Op deze stations nemen Rotterdammers je mee in hun verhalen over de stad en de haven en kom je erachter hoe de Rotterdamse haven uitgroeide tot de grootste van Europa.

Plotseling sta je in een centrale hal van een station, waar je wordt omringd door vijf verschillende beeldschermen met impressies uit zowel de haven als de stad. De indrukwekkende beelden laten je een dag in de stad en haven ervaren, van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat. Vanaf deze plek begint je reis naar verschillende vooraanstaande stations in Rotterdam en hun havengebied, elk een eigen thema: Centrum (ontstaan van de stad en de haven), Leuvehaven (groei van de stad (handel)/de keerzijde: uitbuiting/slavenhandel), Feijenoord (innovatie/ scheepsbouw), Zuid (handel en overslag/migratie/ diversiteit), Heijplaat (werkgever/werknemer), Pernis (petrochemie/leefbaarheid), Maasvlakte (de ‘maakbare’ wereld/groei/maatschappelijke belangen) en Horizon (de toekomst van Rotterdam). “Door de variatie aan thema’s is het voor veel mensen leuk om te bezoeken. De tentoonstelling is een reis door de tijd’’, vertelt conservator Jan Briek.

Persoonlijk
Bestemming Havenstad laat je de haven en stad ontdekken vanuit verrassende invalshoeken. Op elk station word je via een korte video warm verwelkomd door een Rotterdammer. ‘’Allemaal willekeurige personen, die elk iets met het betreffende station te maken hebben’’, aldus de conservator. Bij het station Centrum zie je bijvoorbeeld iemand die een notenkraam heeft op de markt, op dezelfde plek waar de Dam en de Rotte vroeger waren. En bij station Pernis maak je kennis met twee jongetjes die er wonen. De Rotterdammers vertellen waarom juist dié plek iets voor hen betekent. ‘’Op die manier maken we het persoonlijk. Als bezoeker herken je jezelf dan eerder in wat je allemaal ziet. En het is natuurlijk leuk als iemand vertelt waarom juist die plek zo bijzonder voor hem of haar is.”

Stad en haven
Volgens Jan zijn het havengebied en Rotterdam als stad met elkaar verweven. Dit is dan ook terug te zien in de tentoonstelling. “De stad zou de stad niet zijn zonder de haven, en de haven zou de haven ook niet zijn zonder de stad”, merkt hij op. Tijdens de metrorit ontdek je als bezoeker de invloed van beide. De rit voert je mee naar vroeger, nu en in de toekomst. Met zowel nieuw als bewaard materiaal wordt het verhaal verteld dat bij de thema’s en het betreffende station hoort. Zo is te zien hoe station Heijplaat begin twintigste eeuw uit de grond werd gestampt voor werknemers van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM). En op station Horizon werp je een blik op hoe Rotterdam er mogelijk in de toekomst uit zal gaan zien. Tijdens het uitdenken en ontwikkelen van de tentoonstelling, een proces dat anderhalf jaar duurde, stonden de makers voortdurend stil bij wat nu juist de belangrijke verhalen zijn om te vertellen binnen de ontwikkeling van het havengebied en de stad. ‘’Er is gekeken naar het ontstaan van de stad, de bloei en opbouw van de stad, de uitbreiding, de havens en de scheepswerven. Vervolgens zijn hier stations bij bedacht. De tentoonstelling geeft een inkijk in de ontwikkeling van de stad. Bezoekers kunnen zich makkelijk urenlang bezighouden met wat er allemaal te zien is in het museum’’, vertelt Jan.

850 vierkante meter
Toen Jan vijf jaar geleden opmerkte dat het Maritiem Museum geen Rotterdamse haven-tentoonstelling meer had, vond hij dat dit moest veranderen. Bestemming Havenstad is een grootschalige tentoonstelling die een hele verdieping van het museum in beslag neemt en zeven jaar lang te zien zal zijn. Met een vloeroppervlak van 850 vierkante meter is het de grootste tentoonstelling in het museum. De tentoonstelling is ontworpen voor jong en oud, ongeacht of iemand een voorliefde heeft voor de scheepvaart of niet. ‘’Het is een belevenis voor maritieme liefhebbers, maar ook voor cultuurliefhebbers. We willen een brede groep aanspreken. Door in beeld te brengen wat de wisselwerking tussen stad en haven is, biedt de expositie voor iedereen wat wils’’, aldus Jan.

“Ik hoop dat de bezoekers tijdens hun bezoek stilstaan bij wat voor bijzondere stad Rotterdam eigenlijk is door al zijn geschiedenis.”

Oud én nieuw
Zowel nieuwe als oude objecten en producties zijn door elkaar heen te bewonderen. Veel objecten komen uit de eigen collectie van het Maritiem Museum. Zo is er ‘op Zuid’ veel bewaard gebleven dat het gevoel van weleer weer even terugbrengt, volgens Jan: ‘’We hebben onder andere scheepsmodellen, een complete tattooshop, objecten die de diversiteit van Zuid laten zien en foto’s uit het begin van de vorige eeuw tot net na de Tweede Wereldoorlog. Bij station Leuvehaven is zelfs een scheepsmodel van Padmos/ Blijdorp te zien, waar we erg trots op zijn. Ook hangen hier portretten van marineofficier Witte de With en zijn vrouw. We hebben echt een hele diverse collectie.’’

Tegenstellingen
‘’Tegenwoordig kijken we anders naar onze geschiedenis dan vroeger’’, vertelt de conservator. Dit luistert erg nauw. Tijdens het ontwikkelen van de tentoonstelling is dan ook nadrukkelijk samengewerkt met een klankbordgroep en is er goed rekening gehouden met de keerzijde van de gebeurtenissen van vroeger. Deze tegenstellingen komen op elk station prominent naar voren, zodat je er als bezoeker over nadenkt. ‘’Rotterdam bloeide in de 17e en 18e eeuw op dankzij de VOC en WIC, maar wel ten koste van heel veel mensen die als slaaf zijn verhandeld. Station Leuvehaven is hierdoor in twee delen gesplitst: de welvaart van de stad is te zien, maar ook de handel in tot slaaf gemaakte mensen. Hier zijn we heel bewust mee bezig geweest.’’

Station Horizon
Station Horizon is het eindstation van de tentoonstelling, maar zeker niet het begin van de verwondering. Want in welke richting ontwikkelt de haven zich? Welke grote veranderingen staan ons te wachten? Denkbaar is dat Rotterdam zich ontwikkelt tot een ‘sponsstad’ die regen- water vasthoudt. En wat te denken van een haven die de hoogte ingaat als de zeespiegel stijgt? Dit is de uitdagende visie van Lola Landschapsarchitecten. Zij zijn de eerste van zeven ‘gasten’ die jaarlijks een nieuwe invulling aan dit station gaan geven. Zo blijft de tentoonstelling up-to-date en een jaarlijks metroritje waard.

En de reis gaat verder…
Naast de audiovisuele mix van feiten, voorwerpen en verhalen van bewoners, is er nog het beeldverhaal van de Rotterdamse fotograaf Frans Hanswijk, die zijn eigen havenreis maakte. En fotograaf Khalid Amakran portretteerde bewoners van uiteenlopende Rotterdamse wijken. Genoeg om naar uit te zien dus. Jan hoopt dan ook dat alle bezoekers, ongeacht of ze uit Rotterdam komen of niet, meer besef krijgen van hoe Rotterdam is gevormd tot de stad zoals hij nu is: ‘’Het zou mooi zijn als bezoekers tijdens en ook na hun bezoek stilstaan bij wat voor bijzondere stad Rotterdam eigenlijk is.’’ De reis gaat buiten de museummuren verder via digitale middelen en op locaties in de stad.

De tentoonstelling ‘Bestemming Havenstad’ is tot stand gekomen dankzij de steun van hoofdsponsor Havenbedrijf Rotterdam. Afgelopen zomer tekenden het Havenbedrijf en het Maritiem Museum een overeenkomst voor samenwerking tot en met 2028.